Μαζοποίηση(Πανελλήνιες"15")

Μαζοποίηση είναι η αφομοίωση από μέρος του ατόμου τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς, που δεν είναι αποτέλεσμα κριτικής επεξεργασίας, και η εξομοίωσή του με το σύνολο που παίρνει τη μορφή της μάζας, αφού δεν υπάρχει το στοιχείο της ιδιαιτερότητας στα μέλη του.

Ο όρος «μαζική κοινωνία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις σημερινές κοινωνίες δυτικού τύπου. Χαρακτηριστικά τους αποτελούν ο μεγάλος πληθυσμός, η ασφυκτική συγκέντρωση στα αστικά κέντρα, η εξομοίωση του τρόπου ζωής και η επιβολή ενός μοντέλου διαβίωσης ως κυρίαρχου.

Ο όρος «μάζα» χρησιμοποιείται σήμερα για να περιγράψει μεγάλα σύνολα ανθρώπων, απ’ όπου απουσιάζει η εσωτερική οργάνωση και η ιεράρχηση. Οι άνθρωποι έχουν κοινά γενικά χαρακτηριστικά και στόχους. Δεν παρουσιάζουν όμως εσωτερικές διαφοροποιήσεις ούτε οργανωμένη προσέγγιση των στόχων αυτών.

Κομφορμισμός (ελληνικά: συμβατισμός) είναι η τάση του ανθρώπου να προσαρμόζει τη συμπεριφορά του και τις αντιλήψεις, τις συνήθειες, τα έθιμα κλπ της κοινωνίας στην οποία ανήκει, ακόμη κι αν δεν τον εκφράζουν.

Ιστορικά δεδομένα.

Η ύπαρξη μαζών είναι φαινόμενο διαχρονικό. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες οι μάζες ήταν περιθωριοποιημένες, αφού η κοινωνική ιεραρχία ήταν αυστηρή. Οι διαφωνίες με τους ηγέτες εκδηλώνονταν επαναστατικά, με εξεγέρσεις μάλλον ανοργάνωτες και βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα. Σε γενικές γραμμές, ο όχλος αποδεχόταν την ύπαρξη διακρίσεων και κοινωνικής ιεραρχίας, καθώς και τα όρια που έθεταν η καταγωγή και η θέση του. Η αλλαγή στο ιστορικό σκηνικό συμβαίνει το 19ο αι. και συνδέεται με την ύπαρξη της αστικής δημοκρατίας στη δύση και τη βιομηχανική επανάσταση. Αυτά τα δεδομένα, σε συνδυασμό με τις διακηρύξεις του Διαφωτισμού περί ισότητας και τις επιστημονικές ανακαλύψεις, δημιούργησαν την αίσθηση ασφάλειας. Με τη γενίκευση της εκπαίδευσης και τη θέσπιση φιλελεύθερων πολιτευμάτων δημιουργήθηκε σταδιακά η εντύπωση ότι οι κατακτήσεις αυτές είναι αυτονόητες, και όχι προϊόν προσπάθειας και ιστορικής εξέλιξης.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου ήρθε σε επαφή με τα επιτεύγματα και τις κατακτήσεις, αλλά όχι με την πολιτισμική διαδικασία και τις αξίες που τα δημιούργησαν. Έτσι, η προσπάθεια για κοινωνική προσφορά εγκαταλείφθηκε, και ο άνθρωπος της μάζας θεωρεί πλέον κεκτημένο δικαίωμά του να νέμεται κάθε εξέλιξη, να κινούνται τα πάντα με βάση τη δική του μετριότητα και να αδιαφορεί για την ημιμάθεια και την ηθική άμβλυνση.

Ο σημερινός άνθρωπος της μάζας δεν είναι απαραίτητο να ανήκει σε κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Μπορεί να είναι επιστήμονας, οικονομικός παράγοντας, εκπαιδευτικός. Εδώ εντοπίζεται και ο κίνδυνος, αφού άτομα-συντελεστές της κοινωνικής προόδου υιοθετούν το σκεπτικό και τον τρόπο ζωής της μάζας.

Χαρακτηριστικά του ανθρώπου-κομφορμιστή

Τα βασικά γνωρίσματα της λογικής των ανθρώπων της μαζικής κοινωνίας είναι:

·Θεωρούν αυτονόητη την παροχή σε αυτούς δικαιωμάτων και ευμάρειας, ανεξάρτητα από την προσφορά τους στο σύνολο.

·Απαιτούν να κρίνουν όλες τις δραστηριότητες άλλων προσώπων και να σχηματίζουν άποψη με σιγουριά και για όσα δε μελέτησαν σε βάθος.

·        Αναπτύσσουν εχθρική και ολοκληρωτική συμπεριφορά απέναντι στην ιδιαιτερότητα του άλλου, σε ό,τι αντιτίθεται στη δική τους απρόσωπη ζωή, στη δική τους μετριότητα.

·        Αναπτύσσουν ένα αίσθημα αυταρέσκειας και δε μάχονται για την ποιότητα της ζωής τους.

·        Ενδεικτικό της μαζοποίησης είναι ότι οι άνθρωποι σήμερα δε δείχνουν ανήσυχοι για την εξαφάνιση των ηθών, των εθίμων και των παραδόσεων.

Αίτια δημιουργίας της μαζοποίησης

·        Η απουσία παιδείας, το χαμηλό πνευματικό επίπεδο. Η σκέψη γίνεται επιφανειακή, απουσιάζει η δημιουργική αμφιβολία, ο κριτικός στοχασμός. Ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης δε δημιουργεί ολοκληρωμένες προσωπικότητες με αντιστάσεις απέναντι στην ισοπέδωση και την ομοιομορφία.

·        Η υλιστική νοοτροπία της εποχής και η αντίληψη ότι η ευτυχία είναι συνάρτηση των υλικών αγαθών. Το άτομο στρέφεται στο κυνήγι της κατανάλωσης και αδιαφορεί για την πνευματική του καλλιέργεια με αποτέλεσμα την αδυναμία ορθών επιλογών και διατήρηση της ατομικότητάς του.

·        Τα ΜΜΕ και η διαφήμιση παθητικοποιούν τη σκέψη, την αιχμαλωτίζουν, προβάλλουν πρότυπα που υπηρετούν τον καταναλωτισμό και επιβάλλουν την ομοιομορφία.

·        Η μόδα επιβάλλει ομοιομορφία στην εμφάνιση, τη συμπεριφορά, τον τρόπο διασκέδασης.

·        Η εκβιομηχάνιση της εργασίας και η στείρα εξειδίκευση στερούν από τον εργαζόμενο τη χαρά της δημιουργίας και τη δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών.

·        Οι συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα. Οι πόλεις έγιναν πολυάνθρωπες και απρόσωπες, δεν ευνοούν την ουσιαστική επικοινωνία και τη δημιουργία γνήσιων διαπροσωπικών σχέσεων.

·        Η κατάρρευση των ηθικών αξιών, η απουσία υγιών προτύπων και η έλλειψη ιδανικών, τα οποία λειτουργούν ως δυνάμεις ανωστικές που ανυψώνουν τον άνθρωπο.

·        Η εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας. Το γούστο του σημερινού ανθρώπου κατευθύνεται, ο πελάτης φτιάχνεται για να αγοράσει ευτυχία, όπως φτιάχνεται για να αγοράσει καταναλωτικά αγαθά. Η αξία της διασκέδασης καθορίζεται από την επιτυχία της στην αγορά.

·        Η έλλειψη αυτοπεποίθησης, η ανασφάλεια, τα διάφορα συμπλέγματα που αισθάνεται το άτομο το οδηγούν στην άκριτη υιοθέτηση συμπεριφορών της ομάδας, διότι έτσι νιώθει ασφάλεια και σιγουριά. «Κάνω αυτό που κάνουν και οι άλλοι», «σκέφτομαι όπως και οι άλλοι» άρα δεν κινδυνεύω να με απορρίψουν.

·        Οι επιτήδειοι, τα διάφορα συμφέροντα- πολιτικά, θρησκευτικά, αθλητικά- τα οποία εξυπηρετούνται μέσω της μετατροπής των ανθρώπων σε μάζα. Προπαγανδίζουν, εκμεταλλεύονται τους φόβους και τις ανησυχίες των ανθρώπων, φανατίζουν και οπαδοποιούν.

·        Οι στερήσεις, η ανέχεια και τα αδιέξοδα που σχετίζονται με την επιβίωση του ανθρώπου τον καθιστούν ανήμπορο να αντιδράσει και πιο ευάλωτο στα όποια μηνύματα και υποσχέσεις για καλυτέρευση της ζωής.

Συνέπειες της μαζοποίησης

·        Απώλεια της ατομικότητας, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν τη μοναδικότητα του ανθρώπου.

·        Αλλοτρίωση, απώλεια της αυτοτέλειας. Ο άνθρωπος καθίσταται ευάλωτος και εύπιστος ακόμα και στις πιο απίθανες διαδόσεις. Δεν υπακούει στη λογική, μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων, προτιμά το εύκολο και το εύπεπτο.

·        Φανατισμός, οπαδοποίηση, έξαρση των παθών, χειραγώγηση, απώλεια της ψυχολογικής ελευθερίας, αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς (υλικές φθορές, βανδαλισμοί, καθώς μέσα στη μάζα αμβλύνεται το αίσθημα της ατομικής ευθύνης).

·        Αδυναμία διαμόρφωσης ενός κώδικα αξιών που θα είναι απόρροια της δικής του στάσης απέναντι στη ζωή. Ο άνθρωπος της μάζας δεν αξιολογεί, ευνοείται από την ανωνυμία και απαλλάσσεται από κάθε προσωπική ευθύνη. Γι’ αυτόν δίκαιο και σωστό είναι αυτό που καθορίζεται από τη μάζα.

·        Υπονόμευση της δημοκρατίας. Η δημοκρατία στηρίζεται σε υπεύθυνους πολίτες, συνειδητοποιημένους. Προϋποθέτει υποβάθμιση της πολιτιστικής ζωής, αφού η μάζα αντιστρατεύεται τη διαφορετικότητα, την  άτομα με δύναμη σκέψης που έχουν τη δυνατότητα να κρίνουν, να αμφισβητήσουν, να προτείνουν λύσεις. Η μαζοποίηση αντιμετωπίζει τα άτομα σαν αγέλη, πειθήνιο όργανο επιτήδειων.

·        Υποβάθμιση της πολιτιστικής ζωής, αφού η μάζα αντιστρατεύεται τη διαφορετικότητα, την πρωτοτυπία. Δεν αφήνει περιθώρια στην αυθόρμητη έκφραση  και στις καινοτομίες.

·        Κίνδυνος αλλοίωσης της πολιτιστικής ταυτότητας, των ιδιαίτερων στοιχείων που χαρακτηρίζουν έναν λαό.

Προτάσεις αντιμετώπισης

·        Ευθύνη της οικογένειας: να εθίσει το παιδί στο διάλογο να του μάθει να συγκρίνει και στη συνέχεια να επιλέγει.

·        Ευθύνη της παιδείας και ειδικότερα της εκπαίδευσης: κριτική σκέψη, αυτογνωσία, ιεράρχηση αναγκών, επιλογές, μέτρο στην κατανάλωση.

·        Σωστή λειτουργία των ΜΜΕ: προβολή υγιών προτύπων, ποιοτικά προγράμματα και εκπομπές.

·        Ανθρώπινες συνθήκες στα αστικά κέντρα: ελεύθερος χώρος, πράσινο, κέντρα ψυχαγωγίας, αποκέντρωση.

·        Ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου: επαφή με τον συνάνθρωπο, γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας, επαφή με τη φύση → η φύση διδάσκει, προβληματίζει.