ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ(Πανελλήνιες"19")

Προπαγάνδα είναι η συστηματική και οργανωμένη προβολή και προώθηση απόψεων, ιδεών, αγαθών, αλλά και προσώπων. Πρόκειται, δηλαδή, για μια σκόπιμη προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης με αθέμιτα μέσα.

ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Η νεότερη προπαγάνδα αποτελεί έναν τεράστιο μηχανισμό που εκφράζει ισχυρά οικονομικά, πολιτικά και εθνικά συμφέροντα, αποβλέποντας στο χειρισμό και την καθοδήγηση των κοινωνικών ομάδων με επιστημονικές μεθόδους, δηλαδή με τεχνικές και γνώσεις που προέρχονται από την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, την επιστήμη της επικοινωνίας, την ψυχανάλυση κ.ά. Τέτοιες τεχνικές είναι:

♦Σκόπιμη διάδοση ψευδών ειδήσεων ή απόκρυψη γεγονότων (παραπληροφόρηση) με στόχο την καθοδήγηση της κοινής γνώμης.

♦Διόγκωση των επερχόμενων κινδύνων και πρόκληση ανασφάλειας και φόβου, ώστε το κοινό να οδηγηθεί σε επιθυμητές ενέργειες.

♦Συκοφαντία και επίθεση στην ιδιωτική ζωή του αντιπάλου με στόχο τη μείωση της αξιοπιστίας του.

♦Προβολή της εθνικής δύναμης ή της στρατιωτικής υπεροπλίας, αποβλέποντας στην εξύψωση της εθνικής αυτοπεποίθησης και του εθνικιστικού φρονήματος.

♦Προώθηση και αξιοποίηση διαδεδομένων στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Συγκινησιακά φορτισμένος λόγος που κατευθύνει την κοινή γνώμη σε μηχανικές συναισθηματικές αντιδράσεις.

♦Χρήση λέξεων με μεγάλο ηθικό βάρος, όπως: λαός, έθνος, νόμος, πατρίδα, Θεός κ.ά. Η κοινή γνώμη δεσμεύεται από το ηθικό βάρος των εννοιών και αδυνατεί να αμφισβητήσει το περιεχόμενο των απόψεων. Πολύ συχνά άλλωστε διαστρεβλώνεται η σημασία των λέξεων, με αποτέλεσμα να αποπροσανατολίζεται το κοινό και να μετατρέπεται σε παθητικό δέκτη.

♦Ανεδαφικές υποσχέσεις που στοχεύουν στην εκμετάλλευση των προσδοκιών και των αναγκών του πολίτη.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Η προπαγάνδα, επιχειρώντας να διαμορφώσει τις απόψεις του κοινωνικού συνόλου σύμφωνα με τους σκοπούς που εξυπηρετεί, ακυρώνει την ελευθερία του ανθρώπου και αναιρεί τις δημοκρατικές κατακτήσεις των κοινωνιών. Ειδικότερα:

♦ Αποτελεί μηχανισμό χειραγώγησης του πολίτη, καθώς ακυρώνει στην πράξη την ελευθερία σκέψης του, τον μετατρέπει σε άβουλη οντότητα και υποχείριο της εξουσίας και τον μαζοποιεί.

♦      Αποπροσανατολίζει και παραπλανά την κοινή γνώμη αποκρύπτοντας την αλήθεια.

♦      Ακυρώνει το βαθύτερο περιεχόμενο της δημοκρατίας, αφού αυτή εξ ορισμού προϋποθέτει πολίτες ολόπλευρα ενημερωμένους με προσωπική άποψη και κριτική σκέψη.

♦      Υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, επειδή καταργεί το επιχείρημα, το μετριοπαθή λόγο και επιβάλλει το φανατισμό και την εμπάθεια.

♦      Καθιστά επισφαλή την ειρηνική συνύπαρξη των λαών, αναπτύσσοντας τον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Οι δυνατότητες άμυνας στην προπαγάνδα -όσο και αν εξελίσσεται ραγδαία στη σύγχρονη εποχή- διαμορφώνονται από τον πολίτη - δέκτη πληροφοριών με τη βοήθεια των κοινωνικών και πολιτικών φορέων. Γι' αυτό απαιτείται:

1. Κριτικά σκεπτόμενος πολίτης - δέκτης πληροφοριών

•    Επεξεργασία και αξιολόγηση των πληροφοριών με στόχο την αποκάλυψη των βαθύτερων μηνυμάτων και σκοπιμοτήτων.

•    Έλεγχος της αξιοπιστίας του πομπού και εξακρίβωση της εγκυρότητας των πληροφοριών με την ενημέρωση από πολλές πηγές και την αναζήτηση της «άλλης» άποψης.

2. Πολιτικοποίηση, ενδιαφέρον για τα κοινά και συμμετοχή

• Ενεργός πολίτης με γνώσεις, εμπειρία και διαμορφωμένες απόψεις, ώστε να είναι υποψιασμένος απέναντι στους μηχανισμούς της προπαγάνδας. Αντίθετα, ο εφησυχασμένος και αδιάφορος πολίτης είναι ευάλωτος στις επιθέσεις της.

3. Δημοκρατικά και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης

•  Εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης από πολιτικά και οικονο­μικά συμφέροντα με την αποτροπή του μονοπωλιακού ελέγχου της ενημέρωσης.

• Τήρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από τους λειτουργούς του Τύπου: αρχή της αντικειμενικότητας και της αλήθειας, σεβασμός του κοινού, μη παρουσίαση ανεξακρίβωτων ή κατευθυνόμενων ειδήσεων, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, κατανόηση των επιπτώσεων στην κοινή γνώμη από τη δημοσιοποίηση μιας είδησης ή φήμης.

4. Ενίσχυση και βάθεμα της Δημοκρατίας

• Ελεύθερη διαμόρφωση απόψεων από την κοινή γνώμη στα πλαίσια ενός υγιούς πολιτικού κλίματος που χαρακτηρίζεται από: ουσιαστικό διάλογο, μετριοπαθή λόγο, επιχειρήματα και προτάσεις αποτελεσματικές.

5. Ολοκληρωμένη παιδεία

• Ανάπτυξη της προσωπικότητας με στόχο τη διαμόρφωση κριτικά σκεπτόμενου πολίτη και προετοιμασία του νέου από το σχολείο για τον κόσμο της μαζικής ενη­μέρωσης και της προπαγάνδας.